Kim jest tłumacz przysięgły i jakie są jego uprawnienia?

Zawód tłumacza przysięgłego i szczegóły z nim związane owiane są niemałą tajemnicą, a źródła rzetelnie opisujące czym dokładnie tłumacz przysięgły się zajmuje i z jaką odpowiedzialnością wiąże się wykonywanie tego zawodu, nie są łatwo dostępne dla przeciętnego użytkownika. W związku z tym, w artykule postaramy się odpowiedzieć na pytania: kim tak naprawdę jest tłumacz przysięgły, kto tłumaczem przysięgłym może zostać, w jaki sposób może tego dokonać, oraz jakie uprawnienia i obowiązki wiążą się z wykonywaniem zawodu tłumacza przysięgłego.

Kim jest tłumacz przysięgły?  – charakterystyka zawodu i kwalifikacje

W skrócie, tłumacz przysięgły jest to tłumacz, który uzyskał pozytywny wynik z egzaminu na tłumacza przysięgłego organizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości i został zaprzysiężony przez Ministra Sprawiedliwości podczas uroczystego ślubowania odbywającego się w Warszawie. Po takim ślubowaniu, tłumacz przysięgły zostaje wpisany na listę tłumaczy przysięgłych, prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości, i od tego czasu może już oficjalnie wykonywać tłumaczenia poświadczone pisemne oraz tłumaczenia uwierzytelnione ustne.

Zagłębiając się jednak bardziej w temat, można wyróżnić jeszcze kilka innych cech, którymi powinien charakteryzować się tłumacz przysięgły, niezależnie od tego w jakim języku się specjalizuje. To co na pewno oczywiste, tłumacz przysięgły  powinien biegle władać zarówno językiem polskim, jak i językiem obcym.

Biegłość w tych językach powinna dotyczyć kategorii takich jak słownictwo, gramatyka, stylistyka i poprawność językowa. Jednakże, równie istotne jest by tłumacz przysięgły miał doskonałą wiedzę z zakresu kultury, historii, obyczajów i podstawowych faktów związanych z krajami, w językach których się specjalizuje. Wiedza ta niejednokrotnie może być potrzebna zarówno przy tłumaczeniu ustnym, jak i pisemnym.

Z naszego doświadczenia wynika, że dokumenty, z którymi najczęściej styka się tłumacz przysięgły, to zazwyczaj teksty użytkowe i specjalistyczne. Przekład pisemny dotyczy najczęściej dokumentów takich jak: dokumenty samochodowe, akty stanu cywilnego, umowy z różnych instytucji i spółek, sprawozdania finansowe, teksty urzędowe lub sądowe, korespondencja handlowa, dokumentacja lub specyfikacja techniczna, wypisy ze szpitala, karty badań, itp.

Przekład ustny z kolei przeprowadzany jest najczęściej w trzech różnych formach: konsekutywnej, symultanicznej lub a vista. Tłumaczeniu konsekutywnemu podlegają najczęściej tłumaczenia sądowe, biznesowe, urzędowe, na policji lub w USC. Tłumaczenie symultaniczne z kolei obejmuje prezentacje, referaty na konferencjach, dyskusje na sympozjach i seminariach. Tłumaczenie a vista z kolei dotyczy najczęściej dokumentów w kancelarii notarialnej lub na sali sądowej.

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie tematyczne tych poszczególnych typów przekładu, bardzo istotne jest by tłumacz przysięgły posiadał chociaż podstawową wiedzę z zakresu prawa cywilnego i karnego, handlowego, administracyjnego, finansów oraz techniki.

Oczywiście, w rzeczywistości, niemożliwe jest by jedna osoba specjalizowała się w każdej dziedzinie. Zatem, kolejną istotną cechą jest również to, by tłumacz przysięgły posiadał umiejętność wyszukiwania dodatkowych informacji, których potrzebuje do zrozumienia tekstu źródłowego oraz wykonania rzetelnego przekładu. Kompetencja ta będzie więc zakładała, że tłumacz przysięgły sprawnie porusza się po różnych narzędziach, takich jak np. słowniki, glosariusze lub bazy danych, dotyczące konkretnych specjalistycznych dziedzin.

Definicja przytaczana przez Danutę Kierzkowską w „Kodeks tłumacza przysięgłego z komentarzem” zakłada, że idealny tłumacz powinien łączyć zarówno specjalizację w przekładzie pisemnym, jak i ustnym, z wiedzą z wielu różnych dziedzin życia, nauki, techniki, medycyny, itp. Co więcej, proces kształcenia takiego tłumacza powinien być cały czas kontynuowany.

Kolejną więc bardzo istotną cechą tłumacza przysięgłego jest ciągłe i ustawiczne samodoskonalenie się oraz rozwój, zwłaszcza w tych dziedzinach, w których tłumacz decyduje się specjalizować. Ustawa dotycząca tłumaczy przysięgłych nie definiuje konkretnego sposobu doskonalenia kwalifikacji przez tłumacza przysięgłego, zatem tłumacz ma w tej kwestii wolny wybór co do formy. Może zdecydować się więc zarówno na studia podyplomowe, warsztaty, szkolenia, itp. 

Zatem, definicję tłumacza przysięgłego możemy zawęzić do następujących kryteriów: jest to tłumacz, który otrzymał swoje uprawnienia od Ministra Sprawiedliwości, i który zajmuje się przekładem specjalistycznym – zwłaszcza prawniczym i sądowym – jednak styka się również z tekstami z wielu innych dziedzin, takich jak nauka, technika i medycyna.

Kto może zostać tłumaczem przysięgłym?

W art. 2 ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego  jest wymienione kilka istotnych warunków, które muszą zostać spełnione przez kandydata, który ubiega się o uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego.

Pierwszym warunkiem jest obywatelstwo. Wedle zapisów ustawy o uprawnienia tłumacza przysięgłego mogą ubiegać się osoby, które posiadają obywatelstwo polskie, obywatelstwo krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz obywatelstwo krajów członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (czyli: Norwegia, Islandia, Lichtenstein, Szwajcaria). Co więcej, o bycie tłumaczem przysięgłym mogą ubiegać się również obywatele innych krajów, jeśli mogą podjąć pracę lub samozatrudnienie zgodnie z przepisami UE, lub również obywatele tych państw, które zezwalają obywatelom polskim na wykonywanie, na ich terytorium, funkcji tłumacza przysięgłego.

Kolejnym warunkiem jest biegła znajomość języka polskiego. Co ciekawe, nie ma konieczności przedstawiania żadnego zaświadczenia potwierdzającego taką znajomość, ponieważ egzamin na tłumacza przysięgłego sam w sobie ma za zadanie właśnie tę biegłość sprawdzić.

Kolejny wymóg dotyczy tego by kandydat na tłumacza przysięgłego posiadał pełną zdolność do czynności prawnych. Warto nadmienić, że pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się wraz z ukończeniem 18 roku życia. W tym miejscu wymagane jest od kandydata by przedstawił on zaświadczenie o niekaralności.

Ostatni wymóg jaki musi spełnić kandydat na tłumacza przysięgłego to posiadanie wykształcenia wyższego. Poprzez wykształcenie wyższe rozumiane tutaj są studia zarówno pierwszego, jak i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie. Tak więc osoba z tytułem inżyniera, licencjata, bądź tytułem równorzędnym, również może się ubiegać o uprawnienia tłumacza przysięgłego.

Co ciekawe, wszelkie dokumenty potwierdzające spełnienie powyższych wymogów, kandydat przedkłada dopiero po zdanym egzaminie na tłumacza przysięgłego, a nie przed. Dopiero po uzyskaniu pozytywnego wyniku z egzaminu, Ministerstwo Sprawiedliwości przesyła do kandydata prośbę o przesłanie dokumentów, które potwierdzają, że kandydat spełnił wszystkie warunki wymagane ustawą.

Egzamin państwowy na tłumacza przysięgłego

W celu ubiegania się o wyznaczenie terminu egzaminu na tłumacza przysięgłego, kandydat w pierwszej kolejności musi złożyć wniosek o wyznaczenie terminu. Wniosek ten należy wypełnić i wysłać pocztą na adres wskazany na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Ustawa przewiduje, że termin egzaminu musi zostać wyznaczony w ciągu roku od złożenia wniosku przez kandydata na tłumacza przysięgłego.

Przewodniczący Komisji Egzaminacyjnej powiadamia kandydata o terminie i miejscu egzaminu nie później niż na 21 dni przed dniem egzaminu. Po otrzymaniu takiego pisma, kandydat na tłumacza przysięgłego zobowiązany jest wnieść opłatę egzaminacyjną w wysokości 800,00 zł na konto wskazane w piśmie powiadamiającym.

Zarówno część pisemna, jak i część ustna egzaminu, odbywają się w siedzibie Wydziału Tłumaczy Przysięgłych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Sam egzamin składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej, i można przystępować do niego dowolną ilość razy. Do części ustnej egzaminu dopuszczane są wyłącznie osoby, które zdały część pisemną.

W części pisemnej kandydat zobowiązany jest przetłumaczyć 4 teksty (dwa teksty z j. polskiego na j. obcy i 2 teksty z j. obcego na j. polski – w obydwóch językach jeden tekst to pismo sądowe, urzędowe lub prawnicze). Czas przewidziany na część pisemną egzaminu to 4 h. Długość tekstów do tłumaczenia pisemnego nie jest zdefiniowana w ustawie, jednak z uwagi na ograniczony czas, zwyczajowo długość poszczególnych tekstów wynosi od 1700 do 1800 znaków, tak by w przewidzianym czasie kandydat na tłumacza przysięgłego był w stanie je przetłumaczyć i sprawdzić.

Termin podania wyników egzaminu pisemnego jest zależny od ilości osób przystępujących do egzaminu z danego języka. W przypadku języków rzadkich może to być kilka dni, a w przypadku języków powszechnych – jak niemiecki czy angielski – może to być nawet miesiąc. Wyniki podawane są na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (podstrona „Tłumacze Przysięgli”), w zakładce „Wyniki egzaminów pisemnych”.

Kandydaci, którzy uzyskali pozytywny wynik z części pisemnej, zapraszani są na egzamin ustny, którego termin podawany jest zazwyczaj jeszcze w trakcie trwania egzaminu pisemnego. Podczas egzaminu ustnego sprawdzane są umiejętności kandydata w tłumaczeniu konsekutywnym (dwa teksty z j. polskiego na j obcy) oraz tłumaczeniu a vista (dwa teksty z j. obcego na j. polski). Wyniki z egzaminu ustnego nie są podawane bezpośrednio po jego zakończeniu a dopiero na 2-3 tygodnie po egzaminie, po zapoznaniu się Komisji Egzaminacyjnej z nagraniami wypowiedzi poszczególnych kandydatów na tłumacza przysięgłego. Czas ten jest potrzebny na właściwe ocenienie wypowiedzi osób egzaminowanych.

Po zdanym egzaminie z części ustnej i pisemnej, kandydat na tłumacza przysięgłego składa uroczyste ślubowanie przed Ministrem Sprawiedliwości. Ślubowanie to odbywa się w gmachu Ministerstwa Sprawiedliwości w Warszawie. Termin ślubowania jest wyznaczany kilka tygodni wcześniej na stronie ministerstwa, wtedy też kandydat ma obowiązek przedłożyć wszystkie zaświadczenia potwierdzające obywatelstwo, wykształcenie, oraz niekaralność.

Uprawnienia i obowiązki  tłumacza przysięgłego

Skoro już wiemy kim jest tłumacz przysięgły, jakie ma kwalifikacje i w jaki sposób może uzyskać uprawnienia do wykonywania zawodu, czas na omówienie jaki jest dokładny zakres uprawnień tłumacza przysięgłego oraz jakie obowiązki się z tymi uprawnieniami wiążą.

Pierwszą czynnością wymienioną w ustawie, do jakiej tłumacz przysięgły jest uprawniony to sporządzanie i poświadczanie tłumaczeń z języka polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski. Z przepisu tego wynika, że język polski jest zawsze albo językiem źródłowym, albo językiem docelowym tłumaczenia. A zatem tłumaczenie poświadczone bezpośrednio z jednego języka obcego na inny język obcy nie jest dozwolone, nawet jeżeli tłumacz posiada uprawnienia do wykonywania tłumaczeń przysięgłych w dwóch językach obcych.

Kolejnym uprawnieniem tłumacza przysięgłego jest weryfikacja oraz poświadczenie tłumaczenia, które zostało wykonane przez osobę inną niż tłumacz przysięgły. Wraz z poświadczeniem takiego tłumaczenia, tłumacz przysięgły przyjmuje na siebie wszelką odpowiedzialność – zarówno karną jak i dyscyplinarną – za prawidłowość wykonanego tłumaczenia poświadczonego.

Oczywiście takie poświadczenie możliwe jest jedynie wtedy gdy tłumacz uzna, że dokument wcześniej tłumaczony przez kogoś innego jest tłumaczeniem bezbłędnym i rzetelnie wykonanym. Jeśli jednak w tłumaczeniu takim znalazłyby się błędy, tłumacz ma pełne prawo odmówić poświadczenia takiego przekładu, w zamian tego może zaproponować samodzielne wykonanie całości tłumaczenia.

Tłumacz uprawniony jest również do wydania odpisów tłumaczeń poświadczonych, które wcześniej zostały przez niego sporządzone. Ustawa jednak nie reguluje kwestii tego ile czasu należy przechowywać tłumaczony uprzednio dokument. W związku z tym, tłumacz przysięgły może klientowi wydać odpis takiego wykonanego wcześniej tłumaczenia, ale ma on również pełne prawo odmówić wydania takiego odpisu, ponieważ może nie posiadać go już w swojej bazie wykonanych tłumaczeń.  

Ostatnim uprawnieniem tłumacza przysięgłego jest wykonywanie tłumaczeń ustnych. Są to najczęściej tłumaczenia wykonywane na polecenie Sądów, Prokuratur i Policji, ale również tłumaczenia w kancelariach notarialnych, bankach, urzędach i podobnych instytucjach. Dokładna technika tłumaczeniowa jaką tłumacz przysięgły ma zastosować do wykonania przekładu nie jest zdefiniowana, tłumacz przysięgły ma więc całkowitą dowolność w tym zakresie i może wybrać taką techniką z jaką sam czuje się najlepiej.

Z wymienionymi powyżej uprawnieniami wiążą się również obowiązki, które tłumacz przysięgły ma ustawowy obowiązek wypełniać. Obowiązkami tymi są: należyta staranność, bezstronność, obowiązek zachowania poufności oraz doskonalenie kwalifikacji zawodowych.

Przez należytą staranność rozumie się takie wykonywanie tłumaczeń, które nie tylko są zgodne z przepisami prawa i ogólnie przyjętą praktyką zawodową, ale również tłumaczenia wykonane rzetelnie, bez błędów i pominięć.

Bezstronność tłumacza przysięgłego podczas wykonywania tłumaczenia poświadczonego  oznacza, że przekład wykonuje on zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i umiejętnościami, które posiada. Oznacza to również, że tłumacz przysięgły – nawet na prośbę Klienta – nie może nanosić żadnych poprawek, ani dodawać do tłumaczenia wpisów, które nie występują w dokumencie źródłowym.

Obowiązek zachowania poufności odnosi się nie tylko do zachowana w tajemnicy informacji, o których wiedzę tłumacz nabył w trakcie wykonywania przekładu. Poufność oznacza również takie przechowywanie dokumentów źródłowych i ich tłumaczeń, aby żadna osoba poza tłumaczem, lub żadna osoba nieuprawniona, nie miała do nich dostępu.

Ostatnim obowiązkiem, który został już omówiony wcześniej, jest ciągłe doskonalenie kwalifikacji zawodowych. Oznacza to, że tłumacz przysięgły ma obowiązek regularnego odbywania szkoleń lub warsztatów podnoszących jego wiedzę językową, jak i wiedzę specjalistyczną. Obowiązek ten nie jest dokładnie sprecyzowany w ustawie, tak więc tłumacz ma swobodę wyboru zarówno w kwestii formy szkoleń, jak i w kwestii miejsc, gdzie może doskonalić swoje kwalifikacje.

Jak widać, zawód tłumacza przysięgłego wiąże się zarówno z uprawnieniami, jak i obowiązkami, które są ustawowo narzucone. Co więcej, kandydat na tłumacza przysięgłego musi spełnić wiele wymogów, aby uzyskać uprawnienia do wykonywania tłumaczeń poświadczonych. Można więc zauważyć, że tłumacz przysięgły to nie tylko wysoko wykwalifikowany specjalista, który jest biegły zarówno pod względem językowym, jak i kulturowym. To również osoba bardzo często specjalizująca się w konkretnej dziedzinie lub branży, która stale podnosi swoje kwalifikacje, aby móc zapewnić swoim klientom obsługę i przekład w jak najwyższej jakości.

Linki zewnętrzne:

Informacje o wpisie na listę tłumaczy przysięgłych na stronach rządowych: https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/ou1175

FAQ: Kim jest tłumacz przysięgły