Tłumacz przysięgły może zostać powołanym przez sąd do uczestnictwa w postępowaniu i przeprowadzenia ustnego tłumaczenia. Co do zasady, na wezwanie należy się stawić – poza wyjątkowymi sytuacjami tłumacz nie ma możliwości odmówienia udziału. Jaka zatem jest rola tłumacza przysięgłego, który po powołaniu przez sąd zostaje biegłym? O jakich kwestiach taki specjalista musi pamiętać i czym charakteryzuje się jego praca w tym zakresie?
Kiedy organa ścigania mogą powołać tłumacza przysięgłego?
W artykule
Uwierzytelnione tłumaczenie konsekutywne, czyli mówiąc potocznie ustne tłumaczenie przysięgłe (poświadczone) pozwala obcokrajowcowi (osobie, która nie porozumiewa się językiem polskim), na zgodne z prawem, formalne i, przede wszystkim, nieograniczone uczestniczenie w realizowanych czynnościach prawnych. Każdy bowiem, bez względu na to, w jakim charakterze jest przesłuchiwany, ma pełne prawo do całkowitego rozumienia tak otoczenia, jak i wszelkich prawnych kroków podejmowanych względem niego.
To oznacza, że w przypadku obcokrajowca w Polsce (czy też Polaka w innym kraju, którego języka urzędowego nie zna), konieczne jest zapewnienie mu dostępu do tłumacza przysięgłego porozumiewającego się w wybranym języku obcym. Co istotne, taki obowiązek dotyczy nie tylko sytuacji, w których osoba bez znajomości polskiego staje przed sądem. Także w przypadku przesłuchania na policji czy przez prokuratora, obcokrajowiec musi mieć zapewnioną możliwość uzyskania informacji w sposób dla siebie zrozumiały – czyli udzielanych w języku, w którym się porozumiewa.
Stosowne regulacje odnoszące się do powoływania tłumacza przysięgłego znaleźć można w:
- Kodeksie Postępowania Cywilnego [Dz.U.2023.0.1550 t.j.] – art. 265 w brzmieniu:
§ 1. Do przesłuchania świadka nie władającego dostatecznie językiem polskim sąd może przybrać tłumacza.
§ 2. Do tłumaczy stosuje się odpowiednio przepisy o biegłych. Pracownik organów wymiaru sprawiedliwości może pełnić obowiązki tłumacza bez składania przyrzeczenia, lecz z powołaniem się na ślubowanie służbowe.
- Kodeksie Postępowania Karnego [Dz.U.2022.0.1375 t.j.] – art. 204 w brzmieniu:
§ 1. Należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przesłuchania:
1) głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma;
2) osoby nie władającej językiem polskim.
§ 2. Należy również wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przełożenia na język polski pisma sporządzonego w języku obcym lub odwrotnie albo zapoznania strony z treścią przeprowadzanego dowodu.
§ 3. Do tłumacza stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych.
Praca tłumacza przysięgłego w roli tłumacza sądowego
Występowanie w sądzie w roli biegłego tłumacza przysięgłego może, z pozoru, nie różnić się od jakiejkolwiek innej pracy związanej z przeprowadzaniem tłumaczeń ustnych uwierzytelnionych. W tym jednak wypadku tłumacz musi mieć na uwadze szczególne znaczenie podejmowanych działań związanych z przekładem z i na język obcy słów padających na sali rozpraw czy też w pokoju przesłuchań na policji.
Każdy człowiek, który staje przed perspektywą przesłuchania czy też postawienia w stan oskarżenia, może czuć się zagubiony i przerażony – nie wie, czego się spodziewać, nie zawsze rozumie też specyficzną terminologię prawną. A teraz proszę wyobrazić sobie, że taka osoba znajduje się w obcym dla siebie kraju i wszystko, co słyszy, jest wypowiadane w języku, którego nie rozumie. W tym właśnie momencie wkracza tłumacz przysięgły – osoba, która dla obcokrajowca staje się dosłownie ustami oraz uszami. Często jest to jedyny człowiek na sali rozpraw (obok pełnomocnika), który rozumie obcokrajowca i do tego jest w stanie przekazać mu wszystkie niezbędne informacje.
Jak widać, rola tłumacza przysięgłego jako biegłego sądowego jest niesłychanie ważna i specjalista taki powinien do tej funkcji podchodzić z należytą starannością. Co to oznacza w praktyce? Osoba przesłuchiwana czy oskarżona musi dokładnie wiedzieć, co dzieje się wokół niej. To z kolei wymaga bardzo starannego przekładania słów, które padają z ust sędziego, prokuratora czy świadków. W momencie, gdy wspomniany prokurator odczytuje akt oskarżenia, tłumacz przysięgły musi słowo w słowo przekazać obcokrajowcowi zawarte w dokumencie treści. Niedopuszczalnym jest, by w ramach prowadzonego tłumaczenia ustnego tłumacz pomijał niektóre, jego zdaniem nieistotne, kwestie. Wręcz przeciwnie – obcokrajowiec musi dokładnie wiedzieć, dlaczego znajduje się w takim, a nie innym położeniu i jakie stawiane są mu zarzuty.
O czym musi pamiętać tłumacz przysięgły w sądzie?
Tłumacz przysięgły może zostać powołany jako biegły w postępowaniu karnym. Siłą rzeczy sprawy tej kategorii nie należą do najłatwiejszych. I chociaż wydaje się to być niezwykle trudnym zadaniem, w momencie wejścia na salę rozpraw tłumacz musi zostawić za drzwiami swoje prywatne przekonania i opinie. Będąc „ustami i uszami” obcokrajowca obowiązkowo zachować powinien bezstronność względem usłyszanych w trakcie rozprawy zarzutów czy dowodów.
Drugą, równie ważną sprawą, jest umiejętne przekazywanie treści. Jeśli którykolwiek z uczestników postępowania wypowiada się w sposób niewyraźny czy też mówi na tyle szybko, że efektywny przekaz ustny jest niemożliwy do prawidłowego zrealizowania, tłumacz powinien wyraźnie zaznaczyć to sędziemu i poprosić o takie prowadzenie czynności, by dalsze tłumaczenie ustne było możliwe.
Ostatnią, ale nie mniej ważną kwestią, jest zachowanie bezstronności wypowiedzi względem obcokrajowca. Oznacza to, że tłumacz nie może w żadnym stopniu doradzać oskarżonemu czy też podpowiadać, co powinien powiedzieć. Rolą biegłego w sądzie jest tylko i wyłącznie przekazywanie w obie strony wiernego tłumaczenia, bez wdawania się z obcokrajowcem w jakiekolwiek dyskusje niezwiązane z prowadzonymi działaniami przed sądem.
