Kodeks tłumacza przysięgłego – omówienie zasad etyki zawodowej

Kodeks tłumacza przysięgłego: Zawód tłumacza przysięgłego jest regulowany wieloma przepisami prawa, a zasady funkcjonowania tego zawodu nie są ogólnie znane dla osób, które nie mają regularnej styczności z branżą tłumaczeniową.

W poprzednich artykułach przybliżaliśmy już sylwetkę tłumacza przysięgłego, jakie ma prawa oraz obowiązki, wynikające z poszczególnych ustaw, regulujących funkcjonowanie tego zawodu.

Omówione zostały także inne kwestie, takie jak wymagania, które tłumacz musi spełnić, by ubiegać się o uprawnienia tłumacza przysięgłego oraz sytuacje, w których pomoc tłumacza przysięgłego jest wymagana i niezbędna.

W obecnym artykule skupimy się na kolejnym dokumencie regulującym pracę tłumacza przysięgłego, tj. kodeksie tłumacza przysięgłego oraz omówimy jakie najważniejsze zasady etyki zawodowej, spisane w tymże kodeksie, tłumacz przysięgły jest zobowiązany przestrzegać.

Kto to jest tłumacz przysięgły?

W skrócie, tłumacz przysięgły jest to tłumacz, który uzyskał pozytywny wynik z egzaminu na tłumacza przysięgłego, organizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości i został zaprzysiężony przez Ministra Sprawiedliwości podczas uroczystego ślubowania odbywającego się w Warszawie. Po takim ślubowaniu, tłumacz przysięgły zostaje wpisany na listę tłumaczy przysięgłych, prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości i od tego czasu może już oficjalnie wykonywać tłumaczenia poświadczone pisemne oraz tłumaczenia uwierzytelnione ustne.

Zagłębiając się jednak bardziej w temat, można wyróżnić jeszcze kilka ważnych cech, którymi powinien charakteryzować się tłumacz przysięgły. To co na pewno oczywiste, tłumacz przysięgły powinien biegle władać zarówno językiem polskim, jak i językiem obcym, w zakresie wymowy, słownictwa oraz gramatyki.

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie tematyczne poszczególnych typów przekładu, z którymi tłumacz przysięgły się styka, bardzo istotne jest by tłumacz przysięgły posiadał chociaż podstawową wiedzę z zakresu prawa cywilnego i karnego, handlowego, administracyjnego, finansów oraz techniki. Równie ważne jest, by orientował się on w podstawowych faktach dotyczących kraju, w którym używany jest język obcy, w którym tłumacz przysięgły się specjalizuje.

Jednakże, z uwagi na to, że niemożliwym jest by jedna osoba specjalizowała się w każdej istniejącej dziedzinie, bardzo istotną kompetencją tłumacza będzie sprawne poruszanie się po różnych narzędziach umożliwiających rzetelny przekład, takich jak np. słowniki, glosariusze lub bazy danych, dotyczące konkretnych, specjalistycznych dziedzin.

Jakie dokumenty regulują zawód tłumacza przysięgłego?

Wiemy już kim jest tłumacz przysięgły i jakimi cechami powinien się charakteryzować. Pora więc omówić jakie dokumenty regulują pracę, obowiązki oraz prawa, które posiada tłumacz przysięgły.

Pierwszym istotnym dokumentem, o którym należy wspomnieć, jest Ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego.  Ustawa ta dokładnie opisuje jakie prawa i obowiązki posiada tłumacz przysięgły, z jaką odpowiedzialnością wiąże się wykonywanie tego zawodu, oraz jakie warunki muszą spełnić kandydaci na tłumaczy przysięgłych.

Innym dokumentem regulującym pracę tłumacza będzie również Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego, która dokładnie opisuje warunki wynagrodzenia, za poszczególne rodzaje przekładu oraz poszczególne języki obce.

Na potrzeby tego artykułu, najbardziej interesować nas będą jednak zasady etyki i praktyki zawodowej, które są stosowane przez środowisko tłumaczy i tłumaczy przysięgłych, a które są uzgadniane i konsultowane z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości oraz przedstawicielami zawodowych organizacji tłumaczy, takich jak np. Towarzystwo Polskich Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS.

Najbardziej szczegółowa wersja kodeksu tłumacza przysięgłego została wydana przez Towarzystwo Polskich Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS w 2011 roku. W roku 2019 została wydana jego zaktualizowana i rozszerzona wersja.  

W tej rozszerzonej wersji kodeksu tłumacza przysięgłego zostały wzięte pod uwagę m.in. zmiany wprowadzone w Ustawie o zawodzie tłumacz przysięgłego z 2015 oraz 2016 roku, zmiany innych przepisów prawa również wpływających na pełnienie obowiązków tłumaczy przysięgłych oraz wnioski członków Towarzystwa PT TEPIS, jak również wnioski niezrzeszonych tłumaczy przysięgłych.

Najnowsza wersja kodeksu zawodowego tłumacza przysięgłego z 2019 roku została przyjęta uchwałą z dnia 12 stycznia 2019 roku przez Radę Naczelną PT TEPIS, po opracowaniu jej na spotkaniach Komitetu Redakcyjnego z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości. W kolejnych akapitach omówione zostaną bardziej szczegółowo poszczególne elementy składające się na etykę zawodową tłumacza przysięgłego.

Kodeks tłumacza przysięgłego – zachowanie staranności, wierności i bezstronności tłumaczenia

Pierwszymi elementami składającymi się na zasady etyki zawodowej tłumacza przysięgłego, które spisane są w kodeksie tłumacza przysięgłego są staranność, wierność i bezstronność w tłumaczeniu. W przypadku zachowania staranności tłumaczenia, kodeks tłumacza wspomina zwłaszcza o tym, że tłumaczenie, którego podejmuje się tłumacz przysięgły musi być wykonane przez tego tłumacza osobiście i sumiennie.

Zasada staranności dotyczy również takiego wykonania przekładu przez tłumacza przysięgłego, które będzie odpowiadało wymogom formalnym i technicznych, z jakimi wiążą się tłumaczenia przysięgłe, które również są dokładnie opisane w kodeksie zawodowym tłumacza przysięgłego.  

Zatem, dotyczy to na przykład należytego opisania i przetłumaczenia wszystkich elementów znajdujących się na dokumencie, które nie wliczają się w litą treść dokumentu. W tym przypadku mowa o takich dodatkowych elementach jak np.  wszelkie elementy graficzne typu logo, zdjęcie, ale również pieczęcie, podpisy, znaki wodne, itp.

Ostatnią istotną kwestią związaną ze starannością, którą opisuje kodeks jest podjęcie się tłumaczenia w taki sposób, aby zachować ustalony przez zleceniodawcę termin realizacji – niezależnie czy mowa tutaj o organach ścigania, typu sąd lub prokuratura, czy też o klientach komercyjnych w postaci spółek lub osób fizycznych – terminowość również powinna być dla tłumacza przysięgłego priorytetem.

Kolejnym elementem etyki tłumacza przysięgłego jest wspomniana wcześniej wierność tłumaczenia. Z uwagi na to, że pojęcie to można definiować na wiele sposobów, powstało wiele opracowań naukowych dotyczących tego właśnie zagadnienia. Większość z nich skupia się na rozróżnieniu pomiędzy tłumaczeniem „słowo w słowo”, a tłumaczeniem „wolnym”.

Według kodeksu tłumacza przysięgłego, wierność tłumaczenia rozumiana jest jako: „zachowanie zgodności tłumaczenia z treścią dokumentu źródłowego z zachowaniem zasad tłumaczenia specjalistycznego”. Zatem, mówimy tutaj zwłaszcza o takim przełożeniu treści z języka źródłowego na docelowy, aby było jak najbliższe znaczeniu oryginalnego tekstu.

Dla przykładu, korespondencje z platform komunikacyjnych typu Messenger czy WhatsApp, które często tłumaczone są na potrzeby procesów sądowych, w sprawie rozwodu lub opieki nad małoletnim, sporządzone są językiem potocznym, który jest bogaty w różne wyrażenia idiomatyczne lub metaforyczne, które tłumaczone dosłownie „słowo w słowo” nie miałyby sensu w tekście docelowym. Dlatego też, tłumacz przysięgły dokonuje tutaj tłumaczenia „wolnego” w takim sensie, że przekłada wiernie znaczenie danego wyrażenia idiomatycznego z języka obcego na język polski, lub odwrotnie.

Z zasadą wierności tłumaczenia wiąże się również konieczność odwzorowania w tłumaczeniach ewentualnych błędów, które pojawiły się w tekście źródłowym. Wówczas tłumacz przysięgły nie może zmienić tych błędów w tłumaczeniu – nawet jeżeli klient o to prosi – ani też pominąć takiego fragmentu.

W takim wypadku, aby zachować wierność tłumaczenia, tłumacz przysięgły musi dodać stosowną adnotację w nawiasie kwadratowym o występowaniu takiego błędu, a następnie może również w adnotacji dodać dorozumiane tłumaczenie, które już będzie zapisem poprawnym.

Ostatnią, wspomnianą w tej części artykułu, zasadą etyki zawodowej, zawartą w kodeksie tłumacza przysięgłego, jest zachowanie bezstronności tłumaczenia. Zachowanie bezstronności przez tłumacza przysięgłego dotyczy kilku sytuacji związanych bezpośrednio ze zleceniodawcami, jednak tyczy się również samego tłumacza.  

Jeden z zapisów kodeksu mówi bowiem o tym, że: „tłumacz przysięgły nie powinien sporządzać tłumaczenia poświadczonego własnych dokumentów”. Jak więc widzimy, w sytuacji, gdy to sam tłumacz potrzebuje tłumaczenia przysięgłego swoich własnych dokumentów, będzie musiał poprosić o sporządzenia takiego tłumaczenia swojego kolegę lub koleżankę po fachu.

Bezstronność w tłumaczeniu poświadczonym jest w zapisach kodeksu rozumiana przede wszystkich jako brak wyrażania swoich opinii i poglądów dotyczących danej sprawy, podczas której dokonywane jest tłumaczenie – czy to pisemne, czy ustne.

Dla przykładu, wykonując tłumaczenie ustne podczas rozprawy sądowej, gdy przesłuchiwana jest osoba oskarżona o przestępstwo, tłumacz przysięgły nie może dokonywać tendencyjnego tłumaczenia, które byłoby niekorzystne dla tegoż oskarżonego – nawet jeśli osoba oskarżona nie budzi w tłumaczu żadnych pozytywnych uczuć. Tłumaczenie musi być wykonane wiernie i bezstronnie, a tłumacz zobowiązany jest przełożyć wszystko, co osoba przesłuchiwana mówi.

Co więcej, bezstronność dotyczy również nieuwzględniania przez tłumacza przysięgłego próśb zleceniodawcy np. w kwestii dopisania do tłumaczenia zapisów, które nie występują w dokumencie źródłowym, lub dokonywania zmian w tłumaczeniu, mimo że zmiany takie nie zostały naniesione w dokumencie źródłowym. Tutaj zasada bezstronności wiąże się bezpośrednio z zasadą etyki omówioną już wcześniej, tj. zasadą wierności tłumaczenia.

Kolejną kwestią dotyczącą bezstronności tłumacza przysięgłego, poruszoną w kodeksie, jest obowiązek niezwłocznego zgłoszenia jakiegokolwiek konfliktu interesów, w postaci np. stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub innego bliskiego powiązania, jakie zachodzi pomiędzy tłumaczem a uczestnikami procesu, który jest prowadzony na podstawie ustawy. W takim przypadku, tłumacz przysięgły jest zobowiązany poinformować o tym konflikcie interesów zleceniodawcę (zwyczajowo w tym przypadku jest to sąd, prokuratura, itp.).

Kodeks tłumacza przysięgłego – zachowanie poufności informacji

Kolejną istotną zasadą etyki zawodowej tłumacza przysięgłego, o której mówi kodeks tłumacza jest zachowanie poufności informacji. Poufność więc będzie tu rozumiana jako wszelkie dane wrażliwe, do których dostęp tłumacz przysięgły mógł uzyskać w toku tłumaczenia, czy to pisemnego, czy ustnego. Kodeks tłumacza przysięgłego wymienia następujące rodzaje danych wrażliwych typu: „tajemnicę postępowania, negocjacji, korespondencji, dane osobowe i inne tajemnice prawnie chronione”.

Jak więc widzimy, wszelkie informacje dotyczące danych osobowych, numerów PESEL, adresów zamieszkania, czy też danych wrażliwych spółek, które biorą udział np. w negocjacjach handlowych, tłumacz przysięgły jest zobowiązany zachować w ścisłej tajemnicy pod groźbą odpowiedzialności, zarówno karnej jak i dyscyplinarnej.

Tak więc, powierzając tłumaczenia w ręce tłumacza przysięgłego lub jak w naszym przypadku w ręce Kancelarii Tłumacza MS Mostowy, która jest prowadzona przez tłumacza przysięgłego, klient ma gwarancję, że jego dane zostaną zachowane w ścisłej tajemnicy i nie zostaną w żaden sposób ujawnione osobom do tego nieuprawnionym.

Obowiązek doskonalenia kwalifikacji zawodowych

Kolejnym elementem etyki zawodowej tłumacza przysięgłego, zawartym w kodeksie tłumacza przysięgłego, jest obowiązek ciągłego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych. W przypadku branży tłumaczeniowej, a już zwłaszcza w przypadku tłumaczeń przysięgłych, które w głównej mierze dotyczą tłumaczenia tekstów prawnych i prawniczych, podnoszenie kwalifikacji i wiedzy tłumacza jest niezbędne, jeśli chce on zachować jak najwyższą jakość wykonywanego przekładu.

Co ciekawe, Ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego nie opisuje w żaden sposób jakie instytucje, czy też organizacje powinny organizować tego typu szkolenia zawodowe dla tłumaczy. Coraz częściej takie kursy doszkalające zarówno warsztat, jak i zwiększające wiedzę tłumaczy, organizowane są przez uczelnie wyższe.

Jednakże, najbardziej aktywnymi pod względem szkoleń, organizacjami są zawodowe stowarzyszenia tłumaczy takie jak np. Stowarzyszenie PT TEPIS, które regularnie organizuje zarówno szkolenia, jak i konferencje, dla zrzeszonych jak i niezrzeszonych tłumaczy. Dla przykładu, w październiku 2024 roku została zorganizowana w Krakowie konferencja mająca na celu zaznajomienie tłumaczy m.in. z różnymi zagadnieniami dotyczącymi cyberbezpieczeństwa oraz wpływu tego typu cyber-zagrożeń na wykonywane przez nich tłumaczenia poświadczone.

Co warto dodać, poza podnoszeniem kwalifikacji w zakresie języka i terminologii oraz technik tłumaczeniowych, tłumacze przysięgli są zobowiązani do posiadania choćby podstawowej wiedzy w zakresie przepisów prawa aktualnie obowiązujących w krajach języków źródłowych i docelowych, których przekład dany tłumacz wykonuje.

Zatem, wywiązanie się z tego obowiązku jest dla tłumacza przysięgłego możliwe, jeżeli regularnie śledzi on wszelkie informacje o wprowadzanych zmianach legislacyjnych, które następnie wpływają na język prawny i prawniczy stosowany w tłumaczonych dokumentach.

Kodeks tłumacza przysięgłego –zakaz nieuczciwej konkurencji

Innym ciekawym elementem etyki zawodowej tłumacza przysięgłego, o których wspomina kodeks, to zakaz nieuczciwej konkurencji, zwanej potocznie dumpingiem. Wedle kodeksu zawodowego tłumacza przysięgłego, nieuczciwą i nieetyczną praktyką jest przyjmowanie zleceń w stawkach niższych niż przewiduje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego.

Dumping jest tu więc definiowany jako „sprzedaż towarów i usług poniżej kosztów ich wytworzenia lub świadczenia, albo ich odsprzedaż poniżej kosztu zakupu w celu wyeliminowania innych przedsiębiorców”.

Praktyka ta, choć brzmi nieetycznie, jest jednak powszechnie stosowana w branży tłumaczeniowej, zwłaszcza biorąc pod uwagę obecny rozwój różnych technologii AI, mających na celu wspomaganie tłumaczenia maszynowego. Istotne jest więc, aby tłumacze przysięgli uświadamiali swoich klientów, że wysoka jakość tłumaczeń będzie wiązać się z wyższą ceną, z uwagi na to jak czasochłonne i wymagające jest uzyskanie odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w dziedzinie przekładu tego typu dokumentów. Równie istotne jest by uświadomić klientów, że nie wszystkie dokumenty mogą zostać przetłumaczone maszynowo, bez jakiegokolwiek udziału człowieka.

Z doświadczenia Kancelarii Tłumacza MS Mostowy wynika, że niejednokrotnie zgłaszali się już do nas klienci, którzy chcąc zaoszczędzić, zlecili tłumaczenie swoich dokumentów w innych biurach, lub też dokonali ich maszynowo w inny sposób, jednak przekład ten został odrzucony z uwagi na niską jakość i występujące w nim błędy. Wówczas klienci zwracali się do nas z prośbą o poprawę takiego tłumaczenia lub tłumaczenia dokumentu na nowo, tak aby tym razem zapewnić sobie wysoką jakość przekładu jaką oferuje nasza kancelaria tłumacza przysięgłego.

Solidarność koleżeńska

Innym aspektem związanym z etyką tłumacza przysięgłego, zawartym w kodeksie jest wykazywanie się solidarnością koleżeńską wobec swoich kolegów i koleżanek po fachu. Przykładem braku takiej solidarności może być podważanie kompetencji danego tłumacza poprzez rozpowszechnianie na temat tej osoby fałszywych informacji, nie tylko w trakcie rozmów z innymi tłumaczami, ale również w kontaktach z istniejącymi lub potencjalnymi klientami.

Natomiast zachowaniem, które promuje i wzmacnia solidarność koleżeńską może być na przykład dzielenie się wiedzą z nowo zaprzysiężonymi adeptami zawodu tłumacza przysięgłego i udzielanie im porad, zarówno dotyczących wykonywanych tłumaczeń, które wynikają z wieloletniej praktyki zawodowej danego tłumacza, jak i realiów branży tłumaczeniowej oraz ewentualnego prowadzenia działalności związanego z właśnie tą branżą.

Zasada solidarności koleżeńskiej może być również praktykowana w sytuacjach, gdy dany tłumacz potrzebuje zastępstwa podczas umówionej już wcześniej czynności (urzędowej, bądź komercyjnej), ponieważ nastąpiły jakieś nieprzewidziane zdarzenia, jak np. choroba, wypadek losowy, lub inne zdarzenia uniemożliwiające tłumaczowi wykonanie tego przekładu. Wówczas, gotowość wyrażona przez innych tłumaczy do zastąpienia swojego kolegi będzie idealnym przykładem solidarności koleżeńskiej.

Podsumowanie zasad etyki zawodowej tłumacza przysięgłego

Podsumowując, na etykę zawodową tłumacza przysięgłego składa się wiele wartości, takich jak należyta staranność, wierność i bezstronność podczas wykonywanego przekładu – niezależnie od tego czy wykonywane jest tłumaczenie pisemne, czy też tłumaczenie ustne.

Równie istotnie jest jednak by tłumacz pamiętał o przestrzeganiu tajemnicy zawodowej, ponieważ jest on osobą zaufania publicznego, a okazane mu przez zleceniodawców i klientów zaufanie wiąże się z ogromną odpowiedzialnością karną i dyscyplinarną.

Co więcej, zawodowa godność tłumacza przysięgłego zobowiązuje tłumacza do wykazywania lojalności i solidarności wobec swoich kolegów po fachu – czy to na arenie krajowej, czy międzynarodowej – jak i do okazania sprzeciwu w przypadku styczności z praktykami dumpingowymi, czyli praktykami nieuczciwej konkurencji.

FAQ: Kodeks tłumacza przysięgłego